Του Δρ. Νίκου Γεωργαντζά
Ο ανατολικός δεσποτισμός είναι μια δεσποτική μορφή κυβερνήσεως, η οποία έρχεται σε αντίθεσι με την δυτική παράδοσι. Ιστορικά, ο ανατολικός δεσποτισμός σχετίζεται με την έννοια του οριενταλισμού.
Από όλους τους ΄Ελληνες της κλασικής Ελλάδος, ο Αριστοτέλης είναι ίσως ο πλέον γνωστός ερευνητής της εννοίας του δεσποτισμού της ανατολής. Ο μαθητής του, ο Μέγας Αλέξανδρος, κατέκτησε την Περσία, την οποία κυβερνούσε δεσποτικά ο άρδην δεσποτικός Δαρείος Γ΄, ο τελευταίος δεσπότης της δυναστείας των Αχαιμενιδών.
Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι ο ανατολικός δεσποτισμός δεν βασίζεται στην δύναμη, αλλά στην συναίνεσι. Ως εκ τούτου, δεν μπορούμε να δούμε τον φόβο ως την κινητήριο δύναμή του.
Αντιθέτως, η εξουσία του δεσπότη τρέφεται από τη δουλική φύσι των σκλάβων του. Η δουλική φύσις των υποτακτικών του είναι ο κυρίαρχος πυλώνας του δεσποτισμού της ανατολής.
Σε μία πραγματικά ελληνική κοινωνία, ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος, δηλαδή έχει την ελευθερία να αναλαμβάνει την ευθύνη των αρχών μιας πολιτείας, ενώ ταυτοχρόνως άρχεται από το σύνολο των ανθρώπων επί των οποίων άρχει. Οι βάρβαροι όμως, όλοι τους είναι σκλάβοι, δηλαδή υποτακτικοί από την φύσι τους.
Μία άλλη διαφορά, την οποία ευαγγελίζεται ο Αριστοτέλης, απορρέει από την επίδρασι του κλίματος στους ανθρώπους. Παρατηρεί πως οι λαοί στις ψυχρές χώρες, ιδιαίτερα σε εκείνες της Ευρώπης, είναι γεμάτοι από πνεύμα, αλλά ανεπαρκείς σε δεξιότητες και ευφυϊα.
Και ότι οι λαοί της Ασίας, αν και προικισμένοι με δεξιότητες και ευφυϊα, είναι ελλιπείς σε πνεύμα και ως εκ τούτου συναινούν στην δουλεία. Κατέχοντας τόσον την ευφυϊα όσον και το πνεύμα, οι Έλληνες, ως ελεύθεροι είναι ικανοί να διαχειρίζονται όλους τους άλλους λαούς («άρχειν πάντων»).
Πηγή: Αριστοτέλους Πολιτικά, 7.1327b.
