Η πολιτική ανυπακοή είναι η άρνηση ενός ή περισσότερων ατόμων απέναντι στην τήρηση ορισμένων νόμων, απαιτήσεων και εντολών της κυβέρνησης, ή μιας δύναμης κατοχής, χωρίς να καταφεύγουν στη σωματική βία.
Οι ρίζες αυτής της θεωρίας ανιχνεύονται ήδη στην «Αντιγόνη», που θάβει το αδελφό της παρά την απαγόρευση του Κρέοντα, επειδή αυτό της επιτάσσει η συνείδησή της. Η θεωρία μορφοποιήθηκε πάντως στα μέσα του 19ου αιώνα από τον Αμερικανό Henry David Thoreau και το δοκίμιό του «Πολιτική Ανυπακοή».
Η θεωρία της πολιτικής ανυπακοής, ή όπως αλλιώς αποκαλέστηκε, βρίσκεται στη βάση της πολιτικής σκέψης και πράξης του Gandhi .και του αγώνα κατά του βρετανικού αποικιοκρατικού καθεστώτος στην Ινδία ή του Martin Luther King και του αγώνα κατά του apartheid.
Ο Thoreau διατύπωσε τη θεωρία του με την εξής αφορμή: Αρνήθηκε να πληρώσει τους φόρους του με το σκεπτικό πως, όταν καταβάλλεις το φόρο, δέχεσαι και την πολιτική της κυβέρνησης που υποστηρίζει το καθεστώς της δουλείας και τον μεξικανικό-αμερικανικό πόλεμο, πολιτική που όμως θεωρεί άδικη και ανήθικη .Πρέπει επομένως να αρνηθείς να πληρώσεις το φόρο, όχι μόνο για να μην έρθεις σε σύγκρουση με τη συνείδησή σου, αλλά και για να εκφράσεις την αντίθεσή και την διαμαρτυρία σου στην πολιτική αυτή.
Στην ουσία, η θεωρία της πολιτικής ανυπακοής αντιδιαστέλλει την τυπική νομιμότητα μιας κυβέρνησης, που έχει εκλεγεί νόμιμα και έχει την πλειοψηφία του λαού, από την ηθική νομιμοποίησή της. Προβάλλει το γεγονός πως η απόφαση της πλειοψηφίας, που μπορεί να είναι καθ’ όλα νόμιμη, δεν είναι εξ ορισμού δίκαιη και ηθική. Ο πολίτης οφείλει να υπακούσει στη συνείδησή του και να μην υπακούσει στον άδικο και ανήθικο νόμο.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΧΕΝΡΙ NTEIBINT ΘΟΡΩ,
«Περί Πολιτικής Ανυπακοής»
«Καλύτερη κυβέρνηση είναι εκείνη η οποία δεν κυβερνά καθόλου». Κι όταν οι άνθρωποι είναι έτοιμοι, αυτό το είδος κυβέρνησης θα έχουν.
***
Ας κάνει κάθε άνθρωπος γνωστό το τι είδους κυβέρνηση θα κέρδιζε το σεβασμό του και αυτό θα είναι ένα βήμα για την απόκτησή της.
***
Πρέπει ο πολίτης έστω και για μια στιγμή ή στον ελάχιστο βαθμό να υποτάξει τη συνείδησή του στο νομοθέτη; Γιατί έχει τότε κάθε άνθρωπος συνείδηση; Νομίζω ότι θα έπρεπε να είμαστε πρώτα άνθρωποι και μετά υπήκοοι. Δεν είναι επιθυμητό να καλλιεργούμε σεβασμό για το νόμο τόσο, όσο για το σωστό. Η μόνη υποχρέωση την οποία έχω δικαίωμα να αναλάβω είναι να κάνω ανά πάσα στιγμή αυτό που θεωρώ σωστό.
***
Πηγαίνετε στο Ναυπηγείο του Ναυτικού και κοιτάξτε έναν πεζοναύτη, έναν άντρα όπως τον διαμορφώνει μια αμερικανική κυβέρνηση ή όπως μπορεί να τον κάνει με τις σκοτεινές πρακτικές της, σκιά και ανάμνηση ανθρώπου, ένα ζωντανό, όρθιο πτώμα, και ήδη, μπορεί να πει κανείς, θαμμένο με το όπλο έτοιμο, με νεκρώσιμη υπόκρουση, αν και δεν αποκλείεται κι αυτό: «Ούτε ένας τυμπανισμός δεν ακούστηκε ούτε μία νεκρώσιμη νότα, όταν το νεκρό κορμί του τρέξαμε στον προμαχώνα ούτε ένας στρατιώτης δεν έριξε βολή ύστατου “χαίρε” πάνω απ’ τον τάφο όπου τον ήρωά μας θάψαμε»
Οι περισσότεροι με έναν τέτοιον τρόπο υπηρετούν το κράτος, όχι ως άνθρωποι κυρίως αλλά ως μηχανές, με το κορμί τους.
Αυτοί αποτελούν τον μόνιμο στρατό και την πολιτοφυλακή, τους δεσμοφύλακες, τους αστυφύλακες, τις περιπόλους καταστολής κτλ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν υφίσταται καμία απολύτως ελευθερία άσκησης της κρίσης ή της συνείδησης, αλλά εξισώνουν τον εαυτό τους με τα ξύλα, το χώμα και τις πέτρες. Και δεν αποκλείεται να κατασκευαστούν ξύλινοι άνθρωποι που θα υπηρετούν το σκοπό. Τέτοιοι άνθρωποι δεν εμπνέουν περισσότερο σεβασμό απ’ ό,τι τα σκιάχτρα ή ένας σωρός χώμα. Είναι ισάξιοι μόνο με τα άλογα και τα σκυλιά. Κι όμως τέτοιοι άνθρωποι θεωρούνται συνήθως καλοί πολίτες.
***
«Είμαι πολύ υψηλής καταγωγής για να ‘μαι κτήμα, να με ελέγχουν ή να ‘μαι χρήσιμος υπηρέτης κι εργαλείο για όποιο κυρίαρχο κράτος στον κόσμο όλο»
***
Όλοι οι άνθρωποι αναγνωρίζουν το δικαίωμα της επανάστασης, το δικαίωμα δηλαδή να αρνηθείς να δηλώσεις πίστη και υποταγή, και να αντισταθείς στην κυβέρνηση, όταν είναι αβάσταχτα τυραννική η αναποτελεσματική.
…λέω ότι πρέπει να πάψουμε να έχουμε μια τέτοια κυβέρνηση όταν το ένα έκτο του πληθυσμού ενός έθνους -το οποίο έχει δεσμευτεί να είναι το καταφύγιο της ελευθερίας- είναι σκλάβοι και μια ολόκληρη χώρα κατασυντρίβεται άδικα και κατακτάται από έναν ξένο στρατό και της επιβάλλεται στρατιωτικός νόμος, τότε νομίζω ότι είναι ώρα οι έντιμοι άνθρωποι να εξεγερθούν και να επαναστατήσουν.
***
Έχουμε συνηθίσει να λέμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι. Αλλά η βελτίωση είναι αργή, γιατί οι λίγοι δεν είναι ουσιαστικά σοφότεροι ή καλύτεροι από τους πολλούς. Δεν έχει τόση σημασία να είναι πολλοί τόσο καλοί όσο εσύ, όσο το να υπάρχει κάποια απόλυτη αρετή κάπου. Γιατί αυτή θα αποτελέσει τη μαγιά που θα φουσκώσει όλο το ζυμάρι…
Η ψηφοφορία είναι σε κάθε περίπτωση ένα είδος παιχνιδιού, όπως η ντάμα ή το τάβλι, με μια ελαφριά ηθική χροιά, ένα παιχνίδι με το σωστό και το μη σωστό, με ηθικά ζητήματα. Και, όπως είναι φυσικό, το συνοδεύουν στοιχήματα.
Η υπόληψη των ψηφοφόρων δεν διακυβεύεται. Ρίχνω την ψήφο μου, ενδεχομένως, σύμφωνα με ό,τι θεωρώ σωστό, αλλά δεν είναι ζωτικής σημασίας για μένα να επικρατήσει αυτό το σωστό. Είμαι διατεθειμένος να το αφήσω στην πλειοψηφία. Η δέσμευση υπέρ του σωστού, επομένως, δεν υπερβαίνει ποτέ αυτήν υπέρ της πρόσφορης λύσης.
Ακόμα κι αν ψηφίζεις υπέρ του σωστού, δεν κάνεις τίποτα γι’ αυτό. Απλώς η ψήφος σου εκφράζει κατά έναν ισχνό τρόπο στους ανθρώπους την επιθυμία σου να επικρατήσει το σωστό. Ένας συνετός άνθρωπος δεν αφήνει το σωστό στο έλεος της τύχης ούτε εύχεται να επικρατήσει μέσω της δύναμης της πλειοψηφίας. Ελάχιστη είναι η αρετή στη δράση των πολλών.
Όταν οι πολλοί θα ψηφίσουν τελικά υπέρ της εξάλειψης της δουλείας, θα είναι είτε γιατί αδιαφορούν για τη δουλεία είτε γιατί δεν θα έχει μείνει και πολλή για να εξαλειφθεί με την ψήφο τους. Θα είναι τότε αυτοί οι μόνοι σκλάβοι. Η μόνη ψήφος που μπορεί να επισπεύσει την εξάλειψη της δουλείας είναι εκείνου που δηλώνει μ’ αυτήν τη δική του ελευθερία.
Δεν είναι φυσικό ή αυτονόητο καθήκον ενός ανθρώπου να αφοσιωθεί στην εξάλειψη οποιουδήποτε, ακόμα και του μεγαλύτερου, κακού. Μπορεί δικαίως να τον απασχολούν άλλες έγνοιες. Είναι όμως καθήκον του τουλάχιστον να νίψει τας χείρας του και, αν δεν το αναλογιστεί ξανά, να μην το υποστηρίζει έμπρακτα.
Υπάρχουν άδικοι νόμοι. Θα είμαστε πρόθυμοι να τους υπακούμε ή θα καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να τους αλλάξουμε και, μέχρι να επιτύχουμε, θα τους υπακούμε ή μήπως θα τους παραβούμε αμέσως; Οι άνθρωποι συνήθως, υπό μια κυβέρνηση όπως η σημερινή, πιστεύουν ότι πρέπει να περιμένουν μέχρι να πείσουν την πλειοψηφία να τους αλλάξει. Θεωρούν ότι, αν αντισταθούν, η αντιμετώπιση του κακού θα είναι χειρότερη απ’ το ίδιο το κακό
Αν ο φοροεισπράκτορας ή οποιοσδήποτε άλλος δημόσιος λειτουργός με ρωτήσει, όπως έχει συμβεί, «Μα τι να κάνω;», η απάντησή μου είναι η εξής: «Αν πραγματικά θέλεις να κάνεις κάτι, παραιτήσου από τη θέση σου».
Όταν ο υπήκοος αρνείται να δηλώσει πίστη και υποταγή και ο δημόσιος λειτουργός παραιτείται από τη θέση του, τότε η επανάσταση γίνεται πραγματικότητα.
…εκείνοι οι οποίοι υπερασπίζονται το αγνότερο δίκαιο, και ως εκ τούτου είναι πιο επικίνδυνοι για ένα διεφθαρμένο Κράτος, συνήθως δεν έχουν αφιερώσει πολύ χρόνο στη συσσώρευση περιουσίας.
Αν κάποιος ζούσε χωρίς να χρησιμοποιεί καθόλου το χρήμα, η ίδια η Πολιτεία θα δίσταζε να του ζητήσει. Αλλά ο πλούσιος –χωρίς να θέλω να κάνω διακρίσεις- ξεπουλιέται πάντα στο θεσμό που τον κάνει πλούσιο. Μιλώντας απόλυτα, όσο περισσότερο χρήμα τόσο λιγότερη αρετή. Γιατί το χρήμα μπαίνει ανάμεσα σ’ έναν άνθρωπο και τα πράγματα που επιθυμεί και τα εξασφαλίζει για λογαριασμό του. Και σίγουρα δεν ήταν μεγάλη αρετή να το αποκτήσει.
Όταν συζητώ με τους πιο ελεύθερους από τους γείτονές μου, αντιλαμβάνομαι πως, ό,τι κι αν λένε για το μέγεθος και τη σοβαρότητα του ζητήματος και για την εκτίμησή τους για την κοινωνική γαλήνη, η ουσία είναι ότι δεν μπορούν να στερηθούν την προστασία της υπάρχουσας κυβέρνησης και τρέμουν τις συνέπειες της ανυπακοής τους προς αυτήν, για την περιουσία και τις οικογένειές τους.
Εγώ, από την πλευρά μου, θέλω να πιστεύω ότι δεν βασίζομαι ποτέ στην προστασία του Κράτους. Αλλά, αν αρνηθώ την εξουσία του Κράτους όταν μου δώσει το σημείωμα για τους οφειλόμενους φόρους, σύντομα θα μου πάρει και θα μου αχρηστέψει όλη την περιουσία κι έτσι θα προκαλέσει ατελείωτη ενόχληση σ’ εμένα και τα παιδιά μου. Αυτό είναι σκληρό. Καθιστά αδύνατο για έναν άνθρωπο να ζήσει έντιμα και ταυτόχρονα άνετα από υλική άποψη.
Δεν θ’ αξίζει τον κόπο να συσσωρεύσεις περιουσία, γιατί είναι βέβαιο ότι θα τη χάσεις πάλι.Πρέπει να νοικιάζεις ή να κάνεις κατάληψη σε ακατοίκητους χώρους και να καλλιεργείς μόνο μια μικρή σοδειά και να την καταναλώνεις γρήγορα. Πρέπει να ζεις μέσα σου και να βασίζεσαι στον εαυτό σου πάντα, με τα υπάρχοντά σου μαζεμένα κι έτοιμος να ξεκινήσεις, και να μην έχεις πολλές ανοικτές υποθέσεις.
Δεν έχω πληρώσει κεφαλικό φόρο εδώ κι έξι χρόνια. Μ’ έκλεισαν μια φορά σε μια φυλακή εξαιτίας αυτού, για μια νύχτα. Και, καθώς στεκόμουν και αναλογιζόμουν τους τοίχους από συμπαγή πέτρα, πάχους σχεδόν ενός μέτρου, την πόρτα από ξύλο και σίδερο, πάχους 30 εκατοστών, και τα σιδερένια κάγκελα που εμπόδιζαν το φως, ήταν αδύνατον να μην μου κάνει εντύπωση η ανοησία αυτού του θεσμού που μου φερόταν σαν να ήμουν μόνο σάρκα, αίμα και κόκαλα, που μπορούσαν να φυλακιστούν.
Απορούσα που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτός ήταν ο καλύτερος τρόπος να με χρησιμοποιήσει και δεν σκέφτηκε ποτέ να αξιοποιήσει τις υπηρεσίες μου με κάποιον τρόπο. Κατάλαβα ότι, αν υπήρχε ένας πέτρινος τοίχος ανάμεσα σ’ εμένα και τους συμπολίτες μου, είχαν έναν ακόμα δυσκολότερο να σκαρφαλώσουν ή να διαπεράσουν, για να φτάσουν να είναι τόσο ελεύθεροι όσο ήμουν εγώ.
Ούτε για μια στιγμή δεν ένιωσα περιορισμένος κι οι τοίχοι μου φαίνονταν μεγάλη σπατάλη πέτρας και λάσπης.Ένιωθα σαν να ‘χα μόνο εγώ, απ’ όλους μου τους συμπολίτες, πληρώσει το φόρο μου.
Ήταν ολοφάνερο ότι δεν ήξεραν πώς να με αντιμετωπίσουν αλλά φέρονταν σαν υπανάπτυκτοι.Κάθε απειλή και κάθε φιλοφρόνησή τους ήταν μια γκάφα, γιατί πίστευαν ότι η βασική μου επιθυμία ήταν να βρεθώ στην άλλη πλευρά του πέτρινου τοίχου. Δεν μπορούσα να μη χαμογελάω βλέποντας με πόση επιμέλεια κλειδαμπάρωναν τους στοχασμούς μου, που τους ακολουθούσαν έξω ξανά χωρίς κανένα εμπόδιο, και, στην πραγματικότητα, μόνο αυτοί ήταν επικίνδυνοι. Καθώς δεν μπορούσαν να φτάσουν σ’ εμένα, είχαν αποφασίσει να τιμωρήσουν το σώμα μου, όπως τ’ αγόρια που δεν μπορούν να επιτεθούν σε κάποιον που του ‘χουν άχτι και κακομεταχειρίζονται το σκύλο του.
Κατάλαβα ότι το Κράτος είναι ανόητο, ότι είναι δειλό σα μια γυναίκα μόνη με τα ασημικά της, και ότι δεν μπορεί να διακρίνει τους φίλους απ’ τους εχθρούς του. Έτσι έχασα όσο σεβασμό μου είχε απομείνει κι ένιωσα οίκτο γι’ αυτό. Επομένως το Κράτος ποτέ δεν αντιπαρατίθεται σκόπιμα με το πνεύμα ή την ηθική ενός ανθρώπου αλλά μόνο με το σώμα του, τις αισθήσεις του.
Δεν είναι εξοπλισμένο με ανώτερο πνεύμα ή εντιμότητα αλλά με ανώτερη υλική δύναμη. Εγώ δεν γεννήθηκα για να εξαναγκάζομαι. Θα αναπνέω με τον δικό μου τρόπο. Για να δούμε ποιος είναι ο δυνατότερος.
Τι δύναμη έχει ένα πλήθος; Μόνο εκείνοι που υπακούουν σ’ ένα νόμο ανώτερο απ’ ό,τι εγώ μπορούν να μου επιβληθούν. Με πιέζουν να γίνω σαν αυτούς.
Δεν έχω ακούσει γι’ ανθρώπους να τους αναγκάζουν να ζήσουν με αυτόν ή τον άλλον τρόπο κάποια πλήθη. Τι είδους ζωή θα ήταν αυτή; Όταν συναντώ μια κυβέρνηση η οποία μου λέει «Τα λεφτά σου ή τη ζωή σου», γιατί θα πρέπει να βιαστώ να της δώσω τα λεφτά μου; Μπορεί να είναι σε μεγάλη δυσχέρεια και να μην ξέρει τι να κάνει. Δεν μπορώ να βοηθήσω σε αυτό. Πρέπει να βοηθήσει αυτή τον εαυτό της, όπως κάνω κι εγώ. Δεν αξίζει να κλαψουρίζει. Δεν είμαι εγώ υπεύθυνος για την επιτυχή λειτουργία του μηχανισμού της κοινωνίας. Δεν είμαι ο γιος του μηχανικού.
Βλέπω πως, όταν ένα βελανίδι κι ένα κάστανο πέφτουν δίπλα-δίπλα, το ένα δεν μένει αδρανές, για να κάνει χώρο στο άλλο, αλλά και τα δύο υπακούουν στους δικούς τους νόμους και ξεφυτρώνουν, μεγαλώνουν και ανθούν όσο καλύτερα μπορούν, ώσπου το ένα ίσως να επισκιάσει και να καταστρέψει το άλλο. Αν ένα φυτό δεν μπορεί να ζήσει σύμφωνα με τη φύση, πεθαίνει. Το ίδιο κι ένας άνθρωπος.
Δεν θα υπάρξει ποτέ ένα πραγματικά ελεύθερο και φωτισμένο Κράτος, αν το Κράτος δεν φτάσει ν’ αναγνωρίσει το άτομο ως την ύψιστη και ανεξάρτητη εξουσία από την οποία απορρέει όλη η δική του δύναμη και εξουσία, και να το μεταχειριστεί ανάλογα.
“Thoreau was a great writer, philosopher, poet, and withal a most practical man, that is, he taught nothing he was not prepared to practice in himself. He was one of the greatest and most moral men America has produced. At the time of the abolition of slavery movement, he wrote his famous essay “On the Duty of Civil Disobedience”. He went to jail for the sake of his principles and suffering humanity. His essay has, therefore, been sanctified by suffering. Moreover, it is written for all time. Its incisive logic is unanswerable”.
(1907)Mohandas Gandhi
Ο Thoreau υπήρξε σπουδαίος συγγραφέας, φιλόσοφος, ποιητής και, ταυτόχρονα, ένας εξόχως πρακτικός άνθρωπος, με την έννοια ότι δίδασκε μόνο πράγματα που ήταν κι ο ίδιος έτοιμος να κάνει πράξη…Πήγε στη φυλακή για τις αρχές του και τα δεινά της ανθρωπότητας. Το δοκίμιό του, επομένως, έχει καθαγιαστεί από τον πόνο. Επίσης, είναι ένα διαχρονικό κείμενο. Η κοφτερή λογική του δεν επιδέχεται απάντηση.
Μ. Γκάντι
1. Tο Σύνταγμα αυτό, που ψηφίστηκε από την E΄ Aναθεωρητική Bουλή των Eλλήνων, υπογράφεται από τον Πρόεδρό της, δημοσιεύεται από τον προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας στην Eφημερίδα της Kυβερνήσεως, με διάταγμα που προσυπογράφεται από το Yπουργικό Συμβούλιο και αρχίζει να ισχύει από τις ένδεκα Iουνίου 1975.
2. O σεβασμός στο Σύνταγμα και τους νόμους που συμφωνούν με αυτό και η αφοσίωση στην Πατρίδα και τη Δημοκρατία αποτελούν θεμελιώδη υποχρέωση όλων των Eλλήνων.
3. O σφετερισμός, με οποιονδήποτε τρόπο, της λαϊκής κυριαρχίας και των εξουσιών που απορρέουν από αυτή διώκεται μόλις αποκατασταθεί η νόμιμη εξουσία, οπότε αρχίζει και η παραγραφή του εγκλήματος.
4. H τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Eλλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία.»
Αθήνα, 2008
O ΠΡOΕΔΡOΣ ΤΗΣ ΒOΥΛΗΣ
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ. ΣΙΟΥΦΑΣ
Έχετε κουράγιο; Γουστάρετε την Ελευθερία σας;;; » ΑΛΦΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ
[…] […]
Πόσο σκλάβος αισθάνεσαι σήμερα; » ΑΛΦΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ
[…] […]
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ » ΑΛΦΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ
[…] […]